رفیق حریری؛  پدر لبنان جدید

نام رفیق حریری با تاریخ معاصر لبنان پیوند خورده و بازخوانی زندگی‌ سیاسی‌اش، عاملی کلیدی برای درک تحولات لبنان ظرف 3دهه گذشته است. او را پدر لبنان جدید می‌نامند؛ سیاستمدار تاجری که نقشی اساسی در پایان دادن به جنگ داخلی لبنان و پس از آن، بازسازی این کشور جنگ‌زده داشت. اگرچه در خانواده‌ای فقیر متولد شد اما مسیر سرنوشت او را به یکی از ثروتمندترین شخصیت‌های جهان تبدیل کرد؛ مردی که سایه‌اش با گذشت 15سال از ترور، همچنان بر تحولات سیاسی و اقتصادی لبنان سنگینی می‌کند.
رفیق حریری از مسلمانان سنی مذهب شهر صیدا در جنوب لبنان بود؛ منطقه‌ای با اکثریت شیعه. او پس از پایان تحصیلات مقدماتی، برای تدریس در رشته حسابداری وارد دانشگاه عربی بیروت شد. جوانی او همزمان بود با هژمونی گفتمان چپ انقلابی و مقاومت علیه اسرائیل. به این ترتیب رفیق حریری جوان نیز گرایش جدی به جنبش‌های عربی-لبنانی چپ‌گرا داشت. در سن 21سالگی و درحالی‌که به پایان تحصیلات کارشناسی خود نزدیک شده بود، به‌دلیل ناتوانی برای تامین مخارج دانشگاه، تحصیل را ترک کرد و وارد بازار کار شد. حریری مانند بسیاری دیگر از جوانان اهل سنت جویای کار، راهی بازارهای کشورهای عربی خلیج‌فارس شده و در شهرهای مختلف عربستان سعودی، ازجمله جده مشغول به‌کار شد؛ از تدریس ریاضی در مدارس ابتدایی گرفته تا حسابداری برای شرکت‌های کوچک. شرایط کاری حریری در عربستان برخلاف لبنان پیشرفت خوبی داشت به‌گونه‌ای که در 25سالگی توانست یک شرکت محدود پیمانکاری برای اجرای پروژه‌های عمرانی تاسیس کند. فعالیت‌های این شرکت در سایه نهضت عمرانی عربستان در دهه‌های 1960و 1970میلادی توسعه یافت. نقطه اوج زندگی کاری حریری اما خرید شرکت فرانسوی «اوجیه» است؛ شرکتی ورشکسته که با سرمایه‌گذاری حریری از نابودی کامل نجات پیدا کرد. حریری نام این شرکت را به «سعودی اوجیه» تغییر داد و با تکیه به آن، به یکی از بزرگ‌ترین پیمانکاران پروژه‌های عمرانی در خلیج‌فارس، لبنان و حتی شمال آفریقا تبدیل شد. فعالیت‌های عمرانی گسترده و ثروت بالا، حریری را به‌تدریج به خاندان آل‌سعود نزدیک کرد. به این ترتیب او در 35سالگی حق اقامت دائمی به‌عنوان یک شهروند عربستان را از ملک فهد دریافت کرده و کمی بعد نیز به‌عنوان نماینده ویژه پادشاه سعودی در امور لبنان منصوب شد. حریری در اوایل دهه 1980میلادی وارد فهرست 100شخصیت ثروتمند جهان شده و با این پیشینه به لبنان بازگشت؛ اگرچه این بار نه به‌عنوان جوانی فقیر و جویای کار، بلکه در قامت مردی ثروتمند که برای تغییر معادلات سیاسی با حمایت قاطع عربستان وارد این کشور شده است.
حریری به‌عنوان بازیگر محوری توافق طائف (توافقی که در سال 1991به جنگ‌های داخلی 15ساله لبنان خاتمه داد) توانست ریاست دولت را در دوران پساجنگ و بازسازی در اختیار بگیرد. او در نخستین دولت خود، انقلابی اقتصادی در لبنان به‌پا کرد. این تحول رضایت‌ بخش عمده شهروندان این کشور را به‌دنبال داشت؛ از افزایش 15درصدی ارزش لیر مقابل دلار گرفته تا کاهش 10درصدی مالیات‌های عمومی، کاهش تورم از 130درصد به کمتر از 20درصد، افزایش رشد اقتصادی تا 10درصد و البته از همه مهم‌تر، هدایت نهضت بازسازی لبنان جنگ‌زده در قالب طرحی به نام چشم‌انداز 2000.او طی 6سال، بسیاری از زیرساخت‌های آسیب‌دیده لبنان را نوسازی کرد و میراث بزرگی برای توسعه عمرانی این کشور بر جای گذاشت؛ از فرودگاه و بندر گرفته تا بیمارستان، دانشگاه، خطوط اصلی حمل‌ونقل و شبکه ارتباطات.
اما ریشه تمام این موفقیت‌های چشمگیر چه بود؟ پاسخ ساده و روشن است؛ استقراض بزرگ از صندوق بین‌المللی پول. حریری برای اجرای پروژه‌های بازسازی خود، لبنان را به شکلی بی‌سابقه وامدار نهادها و بانک‌های خارجی کرد. اگرچه او توانست به این وسیله رؤیای خود برای بازسازی لبنان و توسعه اقتصادی را محقق کند، اما با گذشت زمان نشانه‌های منفی این سیاست در اقتصاد لبنان نمایان شد. دولت لبنان دیگر قادر به بازپرداخت حجم بالای بدهی‌های خارجی نبود و بنابراین، چاره‌ای جز پذیرش برنامه‌های ریاضتی بانک جهانی برای عبور از بحران و بازپرداخت بدهی‌ها نداشت. رفیق حریری در سال 2004به‌دلیل افزایش فشارهای مالی بر دولت و تشدید اختلافات سیاسی از نخست‌وزیری استعفا کرد اما تا پیش از برگزاری انتخابات پارلمانی به‌عنوان رئیس دولت موقت به فعالیت خود ادامه داد. اگرچه حریری برنامه‌ گسترده‌ای برای تمرکز بر فعالیت‌های حزبی و سیاسی داشت اما ترور وی در سال 2005مسیر زندگی‌اش را به پایان رساند. انفجار بمبی حاوی بیش از 1800تن تی‌ان‌تی در مسیر کاروان خودرویی حریری در بیروت، باعث کشته شدن رفیق حریری شد. پرونده ترور رفیق حریری، یکی از پیچیده‎ترین پرونده‌های قضایی جهان طی 2دهه گذشته بوده است. در آن سال‌ها، حامیان حریری، سوریه را به‌دلیل حضور نظامی و اطلاعاتی گسترده در لبنان به‌عنوان عامل ترور حریری متهم کردند. اما دادگاه بین‌المللی این پرونده پس از 15سال، هیچیک از اتهامات یادشده را تأیید نکرد.